Đó là làng Mộ Trạch, xã Tân Hồng huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương. Một làng nhỏ có tới 36 tiến sĩ, nếu kể cả ba vị do các cơ sở khoa học Trung ương và tỉnh phát hiện nhưng các cụ của làng còn đang đối chiếu với ngọc phả hương thôn và tộc phả các dòng họ thì là 39. Dường như hỏi bất cừ người dân trưởng thành nào trong huyện về làng tiến sĩ là được chỉ tới nơi đây. Vào làng hỏi bất cứ công dân trưởng thành nào cũng được kể cho nghe về xuất xứ tên gọi cũng như người khai sinh ra bờ tre ngõ lối của làng!

Sơ viêm đế, tam thế tôn, đế Minh sinh đế Nghi nam tuần du Ngũ Lĩnh ,tiếp đắc vụ tiên nương, nhi sinh Kinh Dương Vương –Dương Vương tư bẩm phi thường ,tự hữu đế vương khí tượng .Đế Minh dục truyền bảo đại ,Dương Vương cố nhượng kỳ huynh ư thị. Đế Minh truyền đại bảo đế Nghi nhi phong Kinh Dương Vương ư nam phương , hiệu vi Xích Quỷ quốc yên. Dương Vương bái tạ phụ mệnh vãng Nam Việt, lịch quan sơn xuyên hình thế chi, tiện Hoan Châu thắng địa, kiến lập kinh đô Nghĩa Quân thủ Động Đình tiên nữ Âu Cơ cư Nghĩa Lĩnh sơn đầu, ngũ sắc tường vân sáng lạn.

Dân làng Mộ Trạch, xã Tân Hồng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương, ai ai cũng có thể say sưa nói về năm người có biệt tài được phong trạng và niêm danh sang trọng trong đình. Đó là trạng ăn Lê Nại, trạng cờ Vũ Huyên, trạng vật Vũ Phong, trạng toán Vũ Hữu và trạng chạy Vũ Cương Trực.

Trong phần đầu “Mộ trạch Vũ tộc thế hệ sự tích, miêu tả ngôi miếu cổ trước ở ven đường sau thôn, tại xứ Ông Hỡi, đến khoản 1658 – 1662 dời về xứ Mắt Rồng phía Bắc thôn.

Theo các cụ kể lại, ngôi miếu thờ Thần Tổ xa xưa có tiền tế, hậu cung, trung cung. Tiền tế xấy dựng không kiên cố. Miếu được sửa chữa, trùng tu nhiều lần, năm 1930 miếu lại được trùng tu đến nay không còn tiền tế.

Dòng họ Vũ gắn liền với tên đất và tên làng Khả Mộ, Làng Mộ Trạch. Tại Làng Mộ Trạch hiện nay có 11 dòng họ, trong đó họ Vũ là họ lớn nhất: nhất Vũ , nhì Lê. Vào cuối đời Trần, họ Vũ đã chia thành năm chi và tám phái. Khởi tổ của Tiền Ngũ Chi Vũ Bá Khiêm là hậu duệ của Vũ Nghiêu Tá và Vũ Hán Bi. Khởi Tổ của dòng họ Lê là Lê Như Huy, gốc Thanh Hóa, làm Tả Giang An Phó Sứ Lạng Giang, hiệu là Trí Trai Tiên Sinh, lấy con gái họ Vũ Mộ Trạch, rồi lập nghiệp ở đây. Sự phát triẻn của dòng họ Vũ-Lê đã làm cho Làng Mộ Trạch mỗi ngày một đông, và cũng đã làm cho Làng Mộ Trạch nổi tiếng một thời. Sử sách đã ghi nhận Mộ Trạch là một làng của nho gia; người trong nước thường khen đất này là Làng Tiến Sĩ, đất của những nhà nho học rộng, nơi mà đời nào cũng có người đỗ đạt cao.

Nho giáo là hệ tư tưởng được triều đình sử dụng để cai quản đất nước. Song, việc thâm nhập của Nho giáo vào làng xã không phải không có rào cản lớn, bởi làng xã người Việt cổ truyền là cụm dân cư khép kín với phong tục tập quán riêng, được bao bọc bởi luỹ tre làng, với các hoạt động kinh tế cơ bản là tự cung tự cấp, có bộ máy lí dịch điều hành riêng, nên thường được gọi là “tiểu triều đình” đối diện với nhà nước phong kiến. Tuy nhiên, quá trình san định và thực thi hương ước do các Nho sĩ đảm trách là cầu nối cho sự thâm nhập của Nho giáo với làng xã.

Làng Mộ Trạch ngày nay thuộc xã Tân Hồng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương. Nếu du khách đến thăm quan làng thoáng qua chắc đều có chung cảm nhận Mộ Trạch cũng giống như muôn ngàn làng quê khác ở Việt Nam. Song nếu ai có ý muốn tìm hiểu nghiên cứu thì Mộ Trạch là một làng có nhiều nét văn hoá cổ truyền đặc sắc, không những thể hiện ở những di tích kiến trúc mà điều đáng ngạc nhiên là thành tựu khoa cử xưa của làng. Nơi đây từng được mệnh danh là “Tiến sĩ sào”- ổ Tiến sĩ- lò Tiến sĩ; làng Tiến sĩ nổi tiếng nhất ở xứ Đông (Hải Dương) và ở trong nước trước kia.

Theo gia phả, tộc phả và thần phả ở Mộ Trạch, vào đời nhà Đường bên Trung Quốc (618 – 907), khoảng năm 800, có một quan chức tên là Vũ Huy người làng Mã Kỳ, huyện Long Khê, phủ Thường Châu, tỉnh Phúc Kiến. Vợ là Lưu Thị Phương. Hai ông bà đã nhiều tuổi, khoảng gần 60 tuổi, vẫn chưa có con cái.

1.Hải Dương thần phả, 35 trang. K.h:HV.439(TV Viện Sử Học).

2.Mộ Trạch thế phả, gồm 14 trang. K.h: A.985 (Thư viện Hán Nôm).

3.Mộ Trạch tự điển cổ lệ.K.h A.660 (TV Hán Nôm).

4.Mộ Trạch Vũ tộc bát phái phả, gồm 246 trang. K.h: A.660 (TV Hán nôm).

5. Mộ Trạch Vũ tộc thế hệ sử tích, gồm 246 trang.K.h:A.659 (TV Hán Nôm).

6.Mộ Trạch Vũ tộc thế hệ sử tích, gồm 348 trang. K.h:A.VHv.1324/1-3 (TV Hán Nôm).

Gọi hương hoa, một lễ chân thành

Tưởng công đức muôn phần ngưỡng mộ

Mong Tổ tiên từ cõi linh thiêng

Giúp con cháu trên đường tiến bộ